Για χιλιάδες χρόνια τα φάρμακα και τα καταπλάσματα φτιάχνονταν από φυτά. Οι αρχαίοι Έλληνες, αξιοποιώντας το μεσογειακό περιβάλλον της χώρας, το οποίο είναι ευνοϊκό για πολλά φυτά σπάνιας ομορφιάς και χρησιμότητας, ανέπτυξαν εκατοντάδες σκευάσματα για όλες τις αρρώστιες.
Ποια είναι τα φαρμακευτικά φυτά;
Με τον όρο φαρμακευτικά φυτά εννοούμε τα φυτά που χρησιμοποιούμε για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και όχι ως τροφή. Αρκετά από τα συνηθισμένα φυτά που χρησιμοποιούμε ως καρυκεύματα, έχουν φαρμακευτική δράση.
Ωστόσο, υπάρχουν και πολλά φυτά που δεν χρησιμοποιούνται ως φάρμακα, λόγω της άσχημης γεύσης τους ή γιατί η κατανάλωση τους σε μεγάλες ποσότητες είναι δηλητηριώδης. Τέτοια φυτά είναι για παράδειγμα το αγριμόνιο, η ρίζα της βαλεριάνας, του κισσού ή του γκίγκο. Αντιθέτως, η ρίγανη, το θυμάρι, το σκόρδο και το κρεμμύδι προσφέρουν λαχταριστή γεύση στα φαγητά μας, αλλά ταυτόχρονα έχουν αρκετές φαρμακευτικές ιδιότητες.
Οι σπουδαίοι γιατροί και συγγραφείς της αρχαιότητας έγραψαν διάφορα συγγράμματα για τις θεραπευτικές ιδιότητες και τον τρόπο χρήσης των φυτών, βασισμένοι τόσο στις λαϊκές παραδόσεις όσο και στους δικούς τους πειραματισμούς.
Τα πρώτα γραπτά συναντώνται στην Κίνα, την Ινδία, τη Μεσοποταμία και την αρχαία Άιγυπτο. Ο πάπυρος Ebers (από το όνομα του αρχαιολόγου που τον ανακάλυψε) χρονολογείται γύρω στο 1600 π.χ. και καταγράφει τις θεραπευτικές ιδιότητες εκατοντάδων φυτών.
Από τα βότανα στη φαρμακευτική βιομηχανία
Με τις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων έχουμε ασχοληθεί και άλλες φορές σε αυτό τον ιστολόγιο, τόσο από την σκοπιά της λαϊκής παράδοσης όσο και της βοτανικής ιατρικής. Αυτή τη φορά θα προσπαθήσουμε να εστιάσουμε στην χρήση των φυτών από την σύγχρονη εναλλακτική ιατρική και όχι ως σπιτικά γιατροσόφια, χωρίς βέβαια να υποτιμάμε και αυτή τους την χρήση.
Η τάση προς την επιστημονική μελέτη που κυριάρχησε την εποχή του διαφωτισμού, βοήθησε να μελετηθούν και να εξηγηθούν λογικά οι θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Ιδίως κατά τον 19ο αιώνα που υπήρξε αλματώδης ανάπτυξη της χημείας, επιταχύνθηκε η σύνθεση αποτελεσματικών φαρμάκων από τα φυτά. Για παράδειγμα απομονώθηκε η μορφίνη από το όπιο, η στρυχνίνη από το nux vomica (εμετικό κάρυο) και η κινίνη από τον φλοιό της κιγχόνης.
Αυτό που κυριολεκτικά έφερε επανάσταση στην φαρμακευτική ήταν η απομόνωση του ενεργού συστατικού του φυτού και κατά συνέπεια η ανακάλυψη της λεγόμενης δραστικής ουσίας. Τα μεμονωμένα συστατικά είχαν ένα πλεονέκτημα: Είχαν πολύ πιο ισχυρή δράση σε σχέση με το σύνολο του φυτού και μπορούσαν να διατεθούν σε συγκεκριμένη δοσολογία. Ακολούθησε στον 20ό αιώνα η αλματώδης ανάπτυξη της φαρμακευτικής βιομηχανίας και η χρήση χημικών σκευασμάτων για τα πάντα.
Τίποτα δεν είναι αθώο...
Η χρήση των χημικών ουσιών παρατηρήθηκε ότι είχε σοβαρές παρενέργειες που δεν εμφανίζονταν στα φυτικά σκευάσματα, ενώ η αλόγιστη χρήση των φαρμάκων έκανε ανθεκτικές πολλές αρρώστιες ή σε ορισμένες περιπτώσεις δημιούργησε νέες. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που ο κίνδυνος μιας ασθένειας διογκώθηκε για να πουληθούν περισσότερα φάρμακα.
Πριν μερικά χρόνια είχε ξεσπάσει μια επιδημία που ονομάστηκε γρίπη των χοίρων (Η1Ν1). Εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι ο ίδιος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έσπειρε την ανησυχία και ανακοίνωσε ότι η γρίπη από επιδημία έχει μεταβληθεί σε πανδημία, μόνο και μόνο για να πουληθούν περισσότερα εμβόλια.
Ορισμένοι γιατροί προσπάθησαν να να αποκαταστήσουν την χρήση των φυτών. Άλλοι το κατάφεραν, άλλοι όχι, όμως η φυτοθεραπεία έπαψε στις μέρες μας να θεωρείται ψευδοεπιστήμη.
Ομοιοπαθητική
Είναι μια μέθοδος εναλλακτικής ιατρικής που επινοήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα από τον Σάμουελ Χάνεμαν και όλοι και περισσότεροι άνθρωποι προσφεύγουν σε αυτήν.
Η συγκεκριμένη μέθοδος βασίζεται στην χρήση καθαρά φυτικών σκευασμάτων και παρά τους επικριτές της έχει αρκετές επιτυχίες στο ενεργητικό της. Κυρίως, όταν θέλουμε να αποφύγουμε τις σοβαρές παρενέργειες που έχουν κάποια χημικά φάρμακα. Βέβαια, υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν πως δεν είναι τίποτα άλλα παρά θεραπεία αυτο-ίασης με εικονικό φάρμακο, που βασίζεται στην εντύπωση του ασθενούς ότι δέχεται μια εξατομικευμένη θεραπεία.
Ο εμποτισμός των φυτών σε αλκοόλη δίνει μητρικά βάμματα, τα οποία στη συνέχεια αραιώνονται αρκετές φορές σε νερό. Αυτό το νερό, παρόλο που, πέρα από μια ορισμένη αραίωση, δεν περιέχει πλέον μόρια της πρώτης ύλης, χρησιμοποιείται για τον εμποτισμό των κόκκων που πίνει ο ασθενής.
Στις μέρες μας υπάρχουν αρκετοί ομοιοπαθητικοί γιατροί που είναι και συμβατικοί γιατροί, δηλαδή έχουν γνώση της παραδοσιακής ιατρικής.
Αρωματοθεραπεία
Η θεραπεία αυτή χρησιμοποιεί τα αιθέρια έλαια, τα οποία τα παίρνουμε από την απόσταξη των φυτών. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες θεραπευτικές ιδιότητες αποδίδονται στα αιθέρια έλαια.
Η ιατρική των αρωμάτων χρησιμοποιείται Χρειάζεται όμως να προσέχουμε γιατί η κατάχρηση αυτών των ουσιών υψηλής συγκέντρωσης μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνη. Πολλά από αυτά τα έλαια είναι καυστικά ή έχουν νευροτοξικές ιδιότητες.
Λουτροθεραπεία
Η λουτροθεραθεία του Kneipp ήταν πολύ δημοφιλής τον 19ο αιώνα. Γίνεται με την έκχυση φυτικών εκχυλισμάτων σε ζεστό νερό στο οποίο μετά κάνουμε μπάνιο.
Έχει εξαιρετικά αποτελέσματα σε δερματικές παθήσεις, ρευματισμούς, κρυολογήματα, εξάψεις, αϋπνία και άλλες διαταραχές του νευρικού συστήματος.
Ανθοιάματα
Τα ανθοιάματα αναπτύχθηκαν από τον γιατρό Έντουαρντ Μπαχ στις αρχές του 20ου αιώνα. Χρησιμοποιούνται κυρίως για την αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας του ασθενούς.
Η συγκεκριμένη θεωρία υποστηρίζει ότι τα άνθη των φυτών μεταφέρουν τις ιδιότητες τους στο νερό που επιπλέουν, αφού το νερό μαζί με τα άνθη εκτεθεί στον ήλιο. Στη συνέχεια τα εκχυλίσματα σταθεροποιούνται με την χρήση οινοπνεύματος.
Γεμμοθεραπεία
Η Γεμμοθεραπεία ανακαλύφθηκε από έναν Βέλγο γιατρό, τον Δρ. Ηenry, ο οποίος παρατήρησε ότι το 1970 ότι ο εμβρυϊκός ιστός των μπουμπουκιών και οι νέοι βλαστοί περιλαμβάνουν όλα τα ενεργά συστατικά του φυτού αλλά και επιπλέον ουσίες.
Η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιεί για την επούλωση τα μπουμπούκια ξυλώδων φυτών όπως το φραγκοστάφυλο, το πεύκο, η συκιά, κλπ., τα οποία στη συνέχεια μπαίνουν σε εκχυλιστικά μέσα όπως νερό, αλκοόλη και γλυκερίνη.
Το νερό αποσπά τα μέταλλα, τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες, τα φλαβονοειδή και τις τανίνες. Η αλκοόλη παίρνει τα αλκαλοειδή, τις γλυκοσίδες, τις λιποδιαλυτές βιταμίνες , τα αρώματα και τα λιπαρά οξέα, Η γλυκερίνη εκχυλίζει ορισμένα αρώματα, φαινόλες και κόμμι, ενώ σταθεροποιεί το μείγμα.
Άλλες μέθοδοι
Τα τελευταία χρόνια αρχίζουν να διαδίδονται όλο και περισσότερο μορφές παραδοσιακής ιατρικής που χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες στην Ασία και σε άλλες ηπείρους.
Η αγιουβερδική ιατρική της Ινδίας έχει αναπτυχθεί χιλιάδες χρόνια πριν και χρησιμοποιεί περίπου 3.000 φυτά, εκ των οποίων περισσότερα από το ένα τρίτο χρησιμοποιούνται ευρέως. Οι αρχές της βασίζονται σε πέντε στοιχεία (αέρας, γη, νερό, φωτιά και αιθέρας) και σε τρεις ισχυρές δυνάμεις (Vata, Pitta και Kapha). Αυτά τα στοιχεία πρέπει να ισορροπήσουν για να καταπολεμηθεί η νόσος.
Η κινεζική ιατρική ασκείται από ειδικούς και ελάχιστα φάρμακα που χρησιμοποιεί είναι γνωστά, με εξαίρεση ίσως το γνωστό τζίνσεγκ. Οι αρχές της κινεζικής ιατρικής βασίζονται στην αντίθεση μεταξύ του γιν και του γιανγκ και διέπονται από πέντε στοιχεία (νερό, ξύλο,φωτιά, γη και μέταλλο), που αντιπροσωπεύουν τις πέντε φάσεις της μεταμόρφωσης και τη ζωτική ενέργεια ή τσι. Τα όργανα του σώματος έχουν άμεση σχέση με αυτά τα στοιχεία.
Φυσικά, υπάρχουν βότανα και φυτά που χρησιμοποιούν άλλες παραδοσιακές ιατρικές τεχνικές όπως των Ινδιάνων ή Αφρικανικών φυλών.
Πηγή: Petit Larouse
Γράφει η Dr Angel,
Αγγελική Κοσκερίδου
Holistic Doctor – Counseling Psychotherapist
Doctor of Naturopathic Medicine
MSc Health Psychology